|
Eyni arzu,eyni niyyət
Nizami Gəncəvi, (Cənub Az.نظامی گنجوی) Эlyas Yusif oрlu Nizami Gəncəvi (1141, Gəncə- 1209, Gəncə)
Azərbaycanюairi və mьtəfəkkiri.
Sənətkar ailəsində doрulmuю, Gəncə mədrəsələrində təhsil almэю, юəxsi mьtailə sayəsində orta əsr elmlərini mьkəmməl цyrənmiю, xьsusən Yaxэn Юərq xalqlarэnэn юifahi və yazэlэ ədəbiyyatэna yaxэndan bələd olmuюdur. Tьrk dilindən baюqa
Ərəbve Farsdillərini də mьkəmməl bilən юairin Yunan diliilə də tanэю olduрu, həmзinin qədim yunan tarix və fəlsəfəsini, astranomiya, tibbvə həndəsəelmlərini yaxюэ mənimsədiyi əsərlərindən aydэn gцrьnьr. Цmrь boyu Gəncədəyaюamэю, saray юairi olmaqdan qətiyyətlə imtina etmiю, halal zəhməti ilə dolanmэюdэr. Təqribən 1169/1970-ci ildə Dərbəndhцkmdarэ Seyfəddin Mьzəffərinkəniz kimi hədiyyə gцndərdiyi qэpзaq qэzэ Afaq (Appaq) ilə evlənmiю, 1174-cь ildə oрlu Məhəmməd anadan olmuюdur.
Nizami Gəncəvi yaradэcэlэрa lirik юerlərlə baюlamэюdэr. Əsərlərindən məlum olur ki, юair bцyьk divan yaratmэю, qəzəl və qəsidələr mьəllifi kimi юцhrətlənmiюdir. Lakin Юərq təzkirəзilərinin 20 min beyt həcmində olduрunu qeyd etdikləri bu divandakэ юerlərin зox az hissəsi dцvrьmьzədək gəlib зatmэюdэr. Nizami Gəncəvi bьtьn yaradэcэlэрэ boyu lirik юerlər yazmэю, sonralar poemalarэnda irəli sьrdьyь mьtərəqqi ictimai-fəlsəfi fikirlərini ilk dəfə həmin юerlərində ifadə etmiюdir.
Nizami Gəncəvi lirikasэ yьksək sənətkarlэрэ, məhəbbətə dьnyəvi mьnasibəti, insan taleyi haqqэnda humanist dьюьncələri ilə seзilir.
Lakin Nizami Gəncəvi dьnya ədəbiyyatэ tarixinə məsnəvi formasэnda yazdэрэ 5 poemadan ibarət "Xəmsə" ("Beюlik") mьəllifi kimi daxil olmuюdur.
1177-ci ildə bitirdiyi "Məxzənьl-əsrar" ("Юirlər xəzinəsi") adlэ ilk poemasэ юairə bцyьk юцhrət qazandэrmэюdэr. III Toрrulun sifariюi ilə qələmə aldэрэ «Xosrov və Юirin» poemasэnэ 1180-cэ ildə bitirmiю və Məhəmməd Cahan Pəhləvanagцndərmiюdir. Cahan Pəhləvanэn цlьmьndən sonra taxta зэxan Qэzэl Arslan Gəncənin yaxэnlэрэnda цz зadэrэnda юairlə gцrьюmью və onun nəsihətlərini dinləmiю, юairə Həmdьnyanadlэ bir kənd baрэюlamэюdэr. 1188-ci ildə Юirvanhцkumdarэ I Axsitanюairə «Leyli və Məcnun» mцvzusunda bir əsər yazmaрэ sifariю etmiюdir. Nizami Gəncəvi bundan boyun qaзэrmaq istəsə də oрlunun təkidi ilə təklifi qəbul edib az mьddətdə «Leyli və Məcnun» poemasэnэ (Юərqdə ilk dəfə) yaratmэюdэr. 1196-cэ ildə Əlaəddin Kцrpə Arslanэn adэna «Yeddi gцzəl» əsərini, nəhayət, цmrьnьn sonlarэna yaxэn bьtьn ədəbi-estetik, ictimai-fəlsəfi gцrьюlərini yekunlaюdэrdэрэ «Эsgəndərnamə» (təqr. 1203) poemasэnэ qələmə almэюdэr.
Nizami Gəncəvinin ilkin Юərq Intibahэnэn zirvəsi olan yaradэcэlэрэnda dцvrьnьn ən humanist, ьmьmbə
юəri ictimai-siyasi, sosial və mənəvi-əxlaqi ideallarэ parlaq bədii əksini tapmэюdэr.
Nizami Gəncəvi ьзьn юəxsiyyətin ən yьksək meyarэ insanlэq idi. Эrqi, milli və dini ayrэ-seзkiliyi qətiyyətlə rədd edən bu юairin qəhrəmanlarэ iзərisində tьrk, fars,ərəb,зinli, hindli, zənci, yunan, gьrcь və s. xalqlarэn nьmayəndələrinə rast gəlirik. Hьmanist юair mьxtəlif dinlərə mənsub bu qəhrəmanlarэn heз birinin milliyətinə, dini gцrьюlərinə qarюэ зэxmэr. Onun qəhrəmanlarэ ədalət, xalq xцюbəxtliyi, yьksək məqsədlər uрrunda mьbarizə aparэrlar. Эnsan юəxsiyyətinə , insan əməyinə ehtiram юairin yaradэcэlэрэnэn aparэcэ mцvzularэndandэr.
Nizami Gəncəvi həm də vətənpərvər idi. O, təsvir etdiyi bьtьn hadisələri Azərbaycanla əlaqələndirməyə, vətənin keзmiю gьnlərini tərənnьm etməyə зalэюmэюdэr. Nizami Gəncəvi yaradэcэlэрэnda vətən məhəbbəti doрma xalq yolunda qəhrəmanlэq ideyasэ ilə birlə
юir.
Nizami Gəncəvinin yaradэcэlэрэ hьmanizm, yьksək sənətkarlэрэ ilə Zaqafqaziya, Yaxэn Юərq xalqlarэ (fars, tacik, hind, əfqan, kьrd, tьrkmən, цzbək, qazax, qэrрэz və s.) ədəbiyyatlarэnэn inkiюafэna gьclь təsir gцstərmiю, dьnya mədəniyyəti xəzinəsinə daxil olmuюdur.
Nizami Gəncəvinin əsərləri dьnyanэn bir зox xalqlarэnэn dilinə tərcьmə olunmuюdur. Əsərlərinin nadir əlyazma nьsxələri bir зox юəhərlərin (Moskva, Sankt-Peterburq, Bakэ, Daюkənd,Təbriz, Tehran, Qahirə, Эstanbul, Dehli, London, Paris və s.) məhюur kitabxana, muzey və əlyazmalarэ fondlarэnda qiymətli incilər kimi qorunub saxlanэlэr.
Nizami Gəncəvinin Gəncədə dəfn olunduрu yerdə mцhtə
юəm məqbərəsi ucaldэlmэюdэr
|
